Στραβισμός

1. Τι είναι ο στραβισμός

Στραβισμός είναι ο όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει την κατάσταση όπου οι άξονες των δύο οφθαλμών δεν είναι παράλληλοι με αποτέλεσμα τα μάτια να μην κοιτάζουν ταυτόχρονα στο ίδιο σημείο την ίδια στιγμή, (ένα μάτι στρέφεται ή ξεφεύγει προς τα μέσα, έξω, πάνω ή κάτω). Είναι μία σχετικά συχνή πάθηση η οποία εμφανίζεται σε νηπιακή  η  πολύ μικρή ηλικία, αλλά ενίοτε και στους ενήλικες. Ο στραβισμός μπορεί να είναι παρών συνεχώς, ή μπορεί να εμφανίζεται όταν το παιδί είναι κουρασμένο, άρρωστο, όταν εστιάζει σε κοντινά αντικείμενα, ή όταν βγάζει τα διορθωτικά γυαλιά του Εκδηλώνεται συχνότερα σε άτομα με μεγάλη υπερμετρωπία ή ελλιπή συντονισμό των μυών του οφθαλμού.

Υπάρχουν 6 μύες σε κάθε μάτι που ελέγχουν τις κινήσεις του και η λειτουργία τους καθορίζεται από σήματα που δίνει ο εγκέφαλός μας. Κανονικά τα μάτια  συνεργάζονται ώστε να εστιάζουν ταυτοχρονα στο ίδιο σημείο. Ο εγκέφαλος τότε ταυτίζει τις δύο εικόνες που λαμβάνει, (μία από κάθε μάτι), και σχηματίζει μία τρισδιάστατη εικόνα. Η σωστή ευθυγράμμιση των ματιών είναι σημαντική ώστε να αποφεύγεται η διπλωπία, (μία κατάσταση ανυπόφορη και μη αποδεκτή από τον εγκέφαλο), να υπάρχει σωστό βάθος πεδίου και να αποφεύγεται η μείωση της όρασης  στον οφθαλμό που ξεφεύγει (αμβλυωπία).

Όταν οι οφθαλμοί δεν είναι σωστά ευθυγραμμισμένοι, ο εγκέφαλος λαμβάνει δύο εικόνες τις οποίες δεν μπορεί να ταυτίσει. Όταν αυτό συμβαίνει στα νήπια ή στα μικρά παιδιά, ο εγκέφαλος μαθαίνει να αγνοεί την εικόνα από το μάτι που δεν εστιάζει σωστά και κρατά την εικόνα από το μάτι που εστιάζει σωστά ή βλέπει καλύτερα ώστε να αποφευχθεί η διπλωπία.. Σαν αποτέλεσμα το παιδί χάνει ποσότητα όρασης και στερεοσκοπική όραση. Αν αυτή η κατάσταση δεν διορθωθεί τότε η μείωση της όρασης είναι μόνιμη και η κατάσταση αυτή ονομάζεται αμβλυωπία.

Στα νήπια μερικές φορές μπορεί να φαίνεται ότι τα μάτια στραβίζουν προς τα μέσα χωρίς αυτό να ισχύει (ψευδοστραβισμός). Αυτό οφείλεται στην πλατιά βάση της μύτης τους ή στο δέρμα που καλύπτει την περιοχή γύρω από τους οφθαλμούς, στη βάση της μύτης. Το φαινόμενο αυτό εξαφανίζεται όταν το νήπιο αρχίζει να μεγαλώνει.

Τα ενήλικα άτομα που εμφανίζουν στραβισμό έχουν συχνά διπλωπία διότι ο εγκέφαλος έχοντας συνηθίσει να λαμβάνει εικόνες και από τα δύο μάτια  είναι δύσκολο να αγνοήσει την εικόνα από το μάτι που παρεκκλίνει, με αποτέλεσμα τα άτομα αυτά να βλέπουν διπλά.

2. Είδη του στραβισμού

• Ετεροτροπία: Είναι η κατάσταση όπου ο στραβισμός είναι μόνιμα έκδηλος. Οι οπτικοί άξονες δεν συναντώνται στο σημείο που προσηλώνουμε.
• Ετεροφορία: Ο στραβισμός είναι λανθάνων, δηλαδή εμφανίζεται μόνο όταν διακοπεί η διόφθαλμη όραση με οποιοδήποτε τρόπο,(εάν π.χ. καλύψουμε τον ένα οφθαλμό). Σε φυσιολογικές συνθήκες δεν υπάρχει παρέκκλιση.

Τα δύο αυτά είδη του στραβισμού χωρίζονται σε πολλές υποκατηγορίες:

• Ανάλογα με τη φορά της παρέκκλισης σε έσω-, έξω-, άνω-, υπό- τροπία ή –φορία, όταν το ένα μάτι παρεκκλίνει μέσα, έξω πάνω ή κάτω αντίστοιχα σε έκδηλο ή λανθάνοντα στραβισμό

• Ανάλογα με τη μονιμότητα ή σταθερότητα της παρέκκλισης σε μόνιμο (η παρέκκλιση είναι πάντα παρούσα) ή διαλείποντα (η παρέκκλιση είναι παρούσα ή όχι, π.χ. όταν προσηλώνουμε μόνο μακριά ή μόνο κοντά).

• Ανάλογα με το αν στραβίζει μόνο το ένα μάτι ή και τα δύο σε ετερόπλευρο, (το μάτι που προσηλώνει είναι πάντα το ίδιο), ή επαλλάσοντα, (αποκκλίνει πότε ο δεξιός και πότε ο αριστερός οφθαλμός).

• Ανάλογα με το άν οφείλεται σε διαθλαστική εκτροπή ή σε δυσλειτουργία των οφθαλμικών μυών σε προσαρμοστικό ή παραλυτικό.

3. Αίτια του στραβισμού

Ο στραβισμός μπορεί να προκληθεί από ανατομικό πρόβλημα  των μυών του  οφθαλμού, των νεύρων  που μεταδίδουν  την κίνηση σε αυτούς τους μυς ή του τμήματος του εγκεφάλου που ελέγχει τις οφθαλμικές κινήσεις.  Μπορεί επίσης να οφείλεται σε συστημικές ασθένειες ή οφθαλμικά τραύματα. Σε άλλες πάλι περιπτώσεις η μειωμένη  όραση του ενός ματιού είναι  η αιτία που μπορεί να οδηγήσει σε στραβισμό. Αυτό συμβαίνει γιατί ο  «κακός», αδύνατος οφθαλμός  δίνει μία πολύ διαφορετική  εικόνα με μειωμένη πληροφορία στον εγκέφαλο ο οποίος δεν μπορεί να την ταυτίσει με αυτή του “καλού”, δυνατού οφθαλμού,  με αποτέλεσμα την κατάσταση που ονομάζεται αισθητηριακός στραβισμός.

Παράγοντες επικινδυνότητας:

• Κληρονομικότητα
• Διαθλαστικά προβλήματα, όπως υψηλή υπερμετρωπία. Σε αυτά οφείλονται συνήθως οι στραβισμοί της παιδικής ηλικίας.
• Συστημικές παθήσεις όπως διαβήτης ή θυροειδής, (ενήλικες), μυασθένεια.
• Άτομα με σύνδρομο Down,  εγκεφαλική παράλυση, ή  μετά από εγκεφαλικό επεισόδιο ή τραύμα στο κεφάλι έχουν πολλές πιθανότητες να εμφανίσουν στραβισμό.

4. Ποιά είναι τα συμπτώματα;

Το πιο εμφανές σύμπτωμα είναι η απόκκλιση του ενός ή και των δύο ματιών. Οι ενήλικες που εμφανίζουν στραβισμό μπορεί να έχουν και άλλα συμπτώματα όπως:

• Τράβηγμα γύρω από τα μάτια, αλλαγές στην όραση, απώλεια βάθους πεδίου, στροφή κεφαλής,(ραιβόκρανο), για να δουν κάτι πιο καθαρά.Τα συμπώματα μπορεί να είναι μόνιμα ή όχι.

Υπάρχει η λανθασμένη άποψη ότι ο στραβισμός σε παιδική ηλικία θα γίνει καλά  χωρίς θεραπεία όσο το παιδί μεγαλώνει. Αυτό όμως δεν ισχύει. Ακόμα και τα νήπια μεγαλύτερα των 4 μηνών πρέπει να εξετάζονται από οφθαλμίατρο αν οι γονείς παρατηρήσουν ότι τα μάτια δεν είναι πάντα σωστά ευθυγραμμισμένα.

Ο οφθαλμίατρος θα εξετάσει:

• Την οπτική οξύτητα. Υπάρχει μέθοδος να μετρηθεί ακόμα και σε πολύ μικρά παιδιά ή σε ενήλικες που δεν μιλούν ή δεν καταλαβαίνουν την εξέταση.
• Την Διάθλαση. Θα μετρηθούν τα κατάλληλα γυαλιά τα οποία διορθώνουν υπάρχουσα διαθλαστική ανωμαλία (μυωπία, υπερμετρωπία, αστιγματισμό). Σε αυτή την περίπτωση ο στραβισμός μπορεί να υποχωρήσει, ή ακόμη και να εξαλειφθεί φορώντας τα σωστά γυαλιά.  Αν όμως η παρέκκλιση είναι μεγάλη ή το πρόβλημα δεν αντιμετωπισθεί εγκαίρως τότε  θα  χρειαστεί  διαφορετική προσέγγιση στο πρόβλημα.
• Την Διόφθαλμη όραση. Με τα τεστ αυτά αξιολογείται πως τα μάτια κινούνται, εστιάζουν και συνεργάζονται ώστε ο εγκέφαλος να πάρει μία μοναδική και καθαρή εικόνα.
• Την υγεία των οφθαλμών ώστε να αποκλεισθεί οποιαδήποτε παθολογική κατάσταση που μπορεί να συμβάλλει στην εμφάνιση του στραβισμού.

5. Πως διορθώνεται ο στραβισμός;

Εάν ο στραβισμός διαγνωσθεί και θεραπευθεί  έγκαιρα τότε η διόρθωσή του έχει άριστα αποτελέσματα.  Υπάρχουν διάφορες μέθοδοι και θεραπείες για τη διόρθωση του στραβισμού. Αυτές μπορεί να είναι:

• Γυαλιά ή φακοί επαφής. Σε μερικούς ασθενείς αυτός ο τρόπος διόρθωσης είναι επαρκής.
• Κάλυψη του ενός οφθαλμού, ή ειδικά γυαλιά.
• Πρίσματα. Είναι ειδικοί φακοί οι οποίοι αλλάζουν την πορεία του φωτός από τα αντικείμενα που βλέπουμε με αποτέλεσμα να μετατοπίζουν την εικόνα δεξιά, αριστερά, πάνω ή κάτω. Αυτό σε κάποιες περιπτώσεις κρατά τους οφθλμούς ευθυγραμμισμένους με αποτέλεσμα να αποφεύγεται η διπλωπία.
• Botox. Σε κάποιες περιπτώσεις οι ενέσεις με Botox μπορούν να βοηθήσουν προκαλώντας ελαφρά παράλυση στους μυς οι οποίοι εμποδίζουν τους οφθαλμούς να ευθυγραμμισθούν σωστά. Η επίδραση του φαρμάκου διαρκεί μόνο μερικούς μήνες ή μπορεί και να δώσει μόνιμη βελτίωση, ιδίως σε περιπτώσεις διπλωπίας ενηλίκων.
• Χειρουργική αποκατάσταση. Το μήκος των οφθαλμικών μυών ή και η θέση τους μπορεί να τροποποιηθεί χειρουργικά, με διάφορες τεχνικές, ώστε τα μάτια να ευθυγραμμίζονται σωστά και να βλέπουν στη σωστή κατεύθυνση. Ο προεγχειρητικός σχεδιασμός της επέμβασης, η λεγόμενη ορθοπτική μελέτη,  είναι πολύ σημαντικός ώστε να υπάρξει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Η επέμβαση  μπορεί να γίνει στο ενα ή και στα δύο μάτια ανάλογα την περίπτωση. Γίνεται με τοπική αναισθησία ή ολική νάρκωση και η αποκατάσταση είναι σύντομη.Η εγχείρηση ή οι διορθωτικές επεναληπτικές επεμβάσεις έχουν σκοπό την εξάλειψη του στραβισμού. Μπορούν μάλιστα  να βελτιώσουν την όραση σε ορισμένους ασθενείς, δίνοντας κάποιο βαθμό στερεοσκοπικής όρασης. Μετά την επέμβαση η ευθυγράμμιση των ματιών είναι συνήθως πολύ ικανοποιητική στην πρόσθια θέση των οφθαλμών.
• Συνδυασμός των ανωτέρω.

Η διόρθωση του στραβισμού πρέπει να γίνεται ανεξαρτήτως σε ποιά ηλικία εμφανίζεται διότι είτε γίνεται για βελτίωση της όρασης είτε γίνεται για βελτίωση της εμφάνισης του ατόμου και οι δύο αυτοί λόγοι είναι εξίσου σημαντικοί. Σε μικρή ηλικία ένα παιδί με έκδηλο στραβισμό μπορεί να γίνει αντικείμενο πειραγμάτων στο σχολείο που μπορεί να οδηγήσει σε χαμηλή αυτοεκτίμηση. Το παιδί με εμφανή στραβισμό συνήθως κλείνεται στον εαυτό του, αποφεύγει τα ομαδικά αθλήματα και τις συγκεντρώσεις. Επίσης η χαμηλή αυτοπεποίθηση το εμποδίζει να θέτει υψηλούς στόχους και επιδιώξεις στη ζωή του, δυσκολεύοντας την επαγγελματική του αποκατάσταση. Οι γονείς δεν θα πρέπει να αναβάλλουν την επέμβαση επειδή φοβούνται, διότι είναι εντελώς ακίνδυνη. Με την παραμικρή υποψία στραβισμού θα πρέπει το παιδί να εξετάζεται και η επέμβαση να γίνεται το συντομότερο ώστε να επιτευχθούν τα καλύτερα λειτουργικά και αισθητικά αποτελέσματα.

Ο στραβισμός στους ενήλικες έχει επίσης αρνητική επίδραση στην ποιότητα ζωής τους. Πολλές έρευνες έχουν αποδείξει ότι τα άτομα αυτά έχουν ανασφάλειες όταν γνωρίζουν άλλους ανθρώπους, έχουν χαμηλή αυτοπεποίθηση και εμφανίζουν υψηλότερα επίπεδα έντασης και εκνευρισμού και ενίοτε επιθετικότητα. Προσπαθούν επίσης με κάθε τρόπο να κρύψουν το πρόβλημά τους γέρνοντας το σώμα ή το κεφάλι τους, μιλούν κοιτάζοντας κάτω, ή μεγαλώνουν τα μαλλιά τους με τρόπο που να κρύβει το μάτι που παρεκκλίνει. Πολλές φορές ο συνομιλητής τους αντί να ακούει, εστιάζει στο πρόβλημα και νοιώθει και αυτός άβολα με αποτέλεσμα η αυτοπεποίθηση τους να καταρρέει. Αποδίδουν λιγότερο στη δουλειά τους και δυσκολεύονται περισσότερο να βρούν σύντροφο. Η συμμετρία του προσώπου είναι συνδεδεμένη με την ελκυστικότητα. Οι  μελέτες που έγιναν  για τις ψυχολογικές επιπτώσεις του στραβισμού έδειξαν ότι ένας εμφανής στραβισμός έχει την τρίτη μεγαλύτερη αρνητική επίδραση στην εύρεση συντρόφου μετά από την ακμή και την έλλειψη δοντιών.

Επομένως ο στραβισμός πρέπει να διορθώνεται και η  χειρουργική επέμβαση δεν πρέπει να θεωρείται μόνο ως μία κοσμητική επέμβαση. Στα μικρά παιδιά δίδει λειτουργική όραση, στους δε ενήλικες έχει μακροπρόθεσμα θετικά αποτελέσματα στην ποιότητα ζωής τους, στην ψυχολογία τους και την απόδοσή τους σε όλες τις δραστηριότητές τους.