Η αμβλυωπία, που αναφέρεται και ως αδύνατο ή «τεμπέλικο μάτι», (Lazy Eye) , είναι η κατάσταση όπου ένας ή και σπανιότερα οι δύο οφθαλμοί, ακόμα και με γυαλιά ή φακούς επαφής, έχουν μειωμένη όραση χωρίς εμφανή παθολογικά στοιχεία. Οφείλεται σε μη φυσιολογική ανάπτυξη της όρασης στα πρώιμα στάδια της ζωής που έχει ως αποτέλεσμα ο εγκέφαλος να μην μπορεί να επεξεργασθεί την εικόνα από τον ένα οφθαλμό και να βασίζεται όλο και περισσότερο στον άλλο. Σαν αποτέλεσμα η όραση του αδύναμου ματιού να χειροτερεύει. Η αμβλυωπία εμφανίζεται στην νηπιακή και σε νεαρή παιδική ηλικία και είναι η αιτία της μεγαλύτερης σε ποσοστό μειωμένης όρασης στα παιδιά απ’ ότι όλες οι υπόλοιπες οφθαλμολογικές ασθένειες της παιδικής ηλικίας.
Αίτια
Οτιδήποτε εμποδίζει ή δυσχεραίνει την όραση ενός παιδιού ή αναγκάζει ένα από τα δύο μάτια να στραβίζει μπορεί να οδηγήσει σε Αμβλυωπία. Τα συνήθη αίτια είναι:
- Στραβισμός (στραβισμική αμβλυωπία). Η πιο συχνή αιτία αμβλυωπίας είναι η μη σωστή λειτουργία των οφθαλμικών μυών με αποτέλεσμα την κακή ευθυγράμμιση των ματιών και την ελλιπή συνεργασία τους. Ο οφθαλμός που παρεκλίνει τείνει να αγνοείται από τον εγκέφαλο με αποτέλεσμα η όραση να ατονεί.
- Διαφορά της όρασης ανάμεσα στους δύο οφθαλμούς (διαθλαστική αμβλυωπία). Οφείλεται σε υψηλές ή και διαφορετικές διαθλαστικές εκτροπές (μυωπία, υπερμετρωπία, αστιγματισμός) στους δύο οφθαλμούς. Πολλές φορές στα παιδιά αυτές οι εκτροπές συνδιάζονται με στραβισμό.
- Εξ ανοψίας (στερητική αμβλυωπία). Ένα πρόβλημα στο ένα ή και στα δύο μάτια, όπως ο καταρράκτης, μπορεί να εμποδίζει την όραση και να στερεί την οπτική πληροφορία από τον εγκέφαλο. Ο οφθαλμός που έχει αυτό το πρόβλημα μοιραία έχει μειωμένη όραση. Αυτή είναι και η πιο σοβαρή μορφή αμβλυωπίας και στην νηπιακή ηλικία απαιτεί άμεση αντιμετώπιση ώστε η όραση του παιδιού να αναπτυχθεί φυσιολογικά και να μην υπάρξει μόνιμη δυσλειτουργία της όρασης.
Παράγοντες επικινδυνότητας
Αυτοί περιλαμβάνουν:
- Πρόωρο τοκετό
- Ελλειπές βάρος κατά την γέννηση
- Οικογενειακό ιστορικό αμβλυωπίας
- Νυσταγμό
- Αναπτυξιακές δυσκολίες ή αναπηρίες
Συμπτώματα
Πολλές φορές η αμβλυωπία δεν μπορεί να διαγνωσθεί αν δεν γίνει οφθαλμολογική εξέταση.
Συμπτώματα μπορεί να είναι
- Ένας οφθαλμός που αποκλίνει προς τα μέσα ή έξω
- Οι οφθαλμοί φαίνονται να μην να συνεργάζονται σωστά
- Μειωμένη αίσθηση του βάθους (δυσκολία στην εκτίμηση των σχετικών αποστάσεων μεταξύ των αντικειμένων)
- Το παιδί κλείνει το ένα μάτι για να εστιάσει κάπου ή γέρνει το κεφάλι όταν βλέπει τηλεόραση (ρεβόκρανο)
- Πονοκέφαλος
- Μειωμένη οπτική οξύτητα στον ένα οφθαλμό μάτι ή και στους δύο κατά την οφθαλμολογική εξέταση
Τον έλεγχο οπτικής οξύτητας μπορούν να κάνουν περιστασιακά οι γονείς. Αυτό θα πρέπει να γίνεται για κάθε μάτι ξεχωριστά και όχι με τα δύο μάτια ανοιχτά έτσι ώστε να μην διαφύγει πιθανό πρόβλημα του ενός μόνο ματιού.
Διαγνωστικές εξετάσεις
Η αμβλυωπία δεν μπορεί να διαγνωσθεί εύκολα. Τα παιδιά δεν ελέγχουν τα μάτια τους και μάλιστα το κάθε μάτι ξεχωριστά. Εάν κλείσουν κάποια στιγμή το ένα μάτι θα είναι τυχαία ή για κάποιο συγκεκριμένο λόγο. Ακόμα και αν η όραση είναι αρκετά μειωμένη τα μικρά παιδιά σπανίως το αναφέρουν διότι θεωρούν ότι αυτό είναι το φυσιολογικό.
Τα συμπτώματα είναι επίσης τέτοια ώστε ακόμα και ο πιο παρατηρητικός γονέας να μην μπορέσει να τα αντιληφθεί εκτός εάν συνυπάρχει στραβισμός
Ο τυπικός οφθαλμολογικός έλεγχος του παιδιού από τον οφθαλμίατρο μπορεί να αποδειχθεί εξαιρετικά σημαντικός για την ανίχνευση τέτοιων προβλημάτων και καλό είναι να γίνεται πολύ νωρίς και συχνά. Εάν δεν ξεκινήσει να γίνεται κατά την προ σχολική ηλικία μπορεί να είναι αργά για την αντιμετώπισή τους. Ο οφθαλμολογικός έλεγχος πρέπει να γίνεται ανα τακτά χρονικά διαστήματα ενός έτους έως την ηλικία των 5 ετών και κατόπιν ανά 3 χρόνια.
Η διάγνωση της αμβλυωπίας μπορεί να γίνει με μια σειρά από εξετάσεις όπως:
- Μέτρηση οπτικής οξύτητας: Μεγάλη διαφορά στην οπτική οξύτητα μεταξύ των δύο ματιών ή μειωμένη οπτική οξύτητα και στα δύο μάτια είναι ενδεικτικό αμβλυωπίας.
- Βιομικροσκόπιση και Βυθοσκόπηση: Κατά την βιομικροσκόπιση και την βυθοσκόπηση μπορούν να διαγνωσθούν παθήσεις όπως ο καταρράκτης, εκφυλίσεις και ατροφίες, φλεγμονές και όγκοι οι οποίοι αλλοιώνουν την ποιότητα της οπτικής πληροφορίας από τον ένα ή και τους δύο οφθαλμούς ή και την εμποδίζουν τελείως να φθάσει στον εγκέφαλο με αποτέλεσμα το μάτι αυτό να αδρανεί λειτουργικά.
Αντιμετώπιση
Η αμβλυωπία πρέπει να αντιμετωπισθεί στην παιδική ηλικία ώστε να λειτουργήσει η διόφθαλμη όραση και το οπτικό σύστημα του παιδιού να μπορέσει να αναπτυχθεί πλήρως. Αν ο εγκέφαλος δεν λαμβάνει στα πρώτα χρόνια της ζωής καθαρή εικόνα από το ένα ή και τα δύο μάτια ώστε να μπορεί να τη μετατρέψει σε πληροφορία, πιθανόν να μην μπορέσει αργότερα σε μεγάλες ηλικίες να το κάνει πλήρως ακόμα και με ειδικές θεραπείες.
Η αντιμετώπιση της αμβλυωπίας μπορεί να είναι ανάλογα με την αιτία και το πρόβλημα του παιδιού:
- Κάλυψη του ματιού με την καλή όραση, με ή χωρίς διορθωτικά γυαλιά. Τα γυαλιά συνταγογραφούνται όταν υπάρχει διαθλαστική ανωμαλία. Σκοπός της κάλυψης είναι να χρησιμοποιείται περισότερο το αδύναμο μάτι για να βελτιωθεί η οπτική του οξύτητα.
Εάν το παιδί δεν συνεργάζεται και απορρίπτει την κάλυψη, ο αποκλεισμός του καλού ματιού μπορεί να γίνει και με άλλους τρόπους π.χ.φαρμακευτικά, εφαρμογή ειδικών γυαλιών ( ΑMBLYZ ) κ.α.
- Χειρουργική επέμβαση. Δεν αποτελεί καθ’αυτή θεραπεία της αμβλυωπίας αλλά μπορεί να αποκαταστήσει την αιτία, όπως στην περίπτωση της στραβισμικής αμβλυωπίας μπορεί να αποκαταστήσει την σωστή ευθυγράμμιση των ματιών και να βελτιώσει την διόφθαλμη όραση. Επίσης σε περιπτώσεις συγγενούς καταρράκτη ή βλεφαρόπτωσης βελτιώνει την οπτική οξύτητα και μειώνει σημαντικά τις πιθανότητες αμβλυωπίας.
Σε περιπτώσεις διαθλαστικής αμβλυωπίας γίνονται διαθλαστικές επεμβάσεις για τη διόρθωση των διαθλαστικών εκτροπών και τη βελτίωση της οπτικής οξύτητας με μεγάλη επιτυχία ακόμα κα σε μεγάλες ηλικίες.
- Θεραπεία για βελτίωση της όρασης στην αμβλυωπία ενηλίκων (Revitalvision). Είναι μία μη επεμβατική μέθοδος η οποία βασίζεται στην πλαστικότητα του εγκεφάλου, δηλαδή στην ικανότητά του να προσαρμόζεται σε νέες συνθήκες αποκτώντας καινούργιες ικανότητες τις οποίες κρατά στην μνήμη. Η Revitalvision είναι μία εκπαίδευση της οπτικής αντίληψης μέσω μίας διαδικτυακής εφαρμογής, η οποία σχεδιάζεται ειδικά για κάθε άτομο ανάλογα με το πρόβλημα. Βελτιώνει την όραση σε άτομα ηλικίας άνω των 9 ετών σε περιπτώσεις διαφόρων οφθαλμικών παθήσεων ή μειωμένης όρασης όπως η αμβλυωπία, όπου βελτιώνει επίσης την στερεοσκοπική όραση και την διόφθαλμη λειτουργία. Είναι η θεραπεία που έχει έγκριση από το FDA (Αμερικανικός Οργανισμός Φαρμάκων) και η οποία έχει αποδειχθεί ότι βελτιώνει την όραση σε άτομα άνω των 9 ετών με αμβλυωπία. Στην πλαστικότητα του εγκεφάλου βασίζονται επίσης και άλλες θεραπείες όπως το Ocustim (Γερμανία) και το VCK (Ρωσία).
- Τα άτομα με αμβλυωπία πρέπει πάντα να έχουν κατά νου ότι έχουν ένα μάτι σε εφεδρεία και το οποίο θα μπορούσε να αποδειχθεί πολύτιμο. Αξίζει να αναφέρουμε ότι σε περίπτωση που χαθεί το καλό μάτι τότε κατά κανόνα βελτιώνεται η όραση στον αδύνατο οφθαλμό.