Οι Πονοκέφαλοι και η Σχέση τους με την Όραση
Από όλους τους πόνους και τις ενοχλήσεις που μπορεί κάποιος να αισθανθεί, ο πονοκέφαλος ή κεφαλαλγία, είναι ο πιο συχνός. Προσβάλλει άτομα ανεξαρτήτως ηλικίας και φύλου, μελέτες δε έχουν δείξει ότι σε χρονικό διάστημα 12 μηνών το 95% νέων γυναικών και το 91% των ανδρών είχαν πονοκεφάλους και μάλιστα το 18% των ατόμων αυτών θεώρησαν τον πονοκέφαλο αρκετά έντονο ώστε να προσφύγουν στον γιατρό τους.
Πονοκέφαλο ονομάζουμε οποιοδήποτε πόνο ή δυσφορία στο κεφάλι ή τον αυχένα αν και πρακτικά θεωρούμε πονοκέφαλο μόνο αυτόν που εστιάζεται στο κεφάλι.
Οι πονοκέφαλοι οφείλονται σε τόσο πολλές διαφορετικές αιτίες και συνοδεύονται από τέτοιο εύρος συμπτωμάτων ώστε μόλις το 1988 έγινε η πρώτη απόπειρα κατηγοριοποίησης τους και το 2004 αναγνωρίσθηκαν 45 πρωτογενείς και 120 δευτερογενείς τύποι πονοκεφάλου όπως και 29 είδη κρανιακής νευραλγίας.
Βασικά ομαδοποιούνται σε 3 κατηγορίες. 1) Πρωτογενείς (ημικρανία, πονοκέφαλος τάσης, αθροιστική κεφαλαλγία), 2) Δευτερογενείς (οφείλονται σε άλλη παθολογική κατάσταση ή ασθένεια). Εδώ ανήκουν και οι πονοκέφαλοι που οφείλονται σε οφθαλμολογικά προβλήματα ή προβλήματα όρασης. 3) Κρανιακές νευραλγίες και άλλα είδη πονοκεφάλου.
Στο ακόλουθο σχήμα φαίνεται παραστατικά σε ποιό σημείο του κεφαλιού εντοπίζονται οι πρωτογενείς κεφαλαλγίες.
Πονοκέφαλος τάσης | Ημικρανία | Αθροιστική κεφαλαλγία |
Η κεφαλαλγία τάσης (tension-type headache) είναι μια πρωτοπαθής κεφαλαλγία (δεν οφείλεται σε κάποιον εξωγενή παράγοντα) και είναι η συχνότερη μορφή πονοκεφάλου. Είναι ένας ήπιας έως μέτριας έντασης πονοκέφαλος ο οποίος εμφανίζεται σταδιακά και βιώνεται ως σφίξιμο ή πίεση γύρω από το κεφάλι.
Ο πόνος συνήθως δεν είναι έντονος, είναι συνεχής, εντοπίζεται και στις δύο πλευρές του κεφαλιού, και δεν επιδεινώνεται με την σωματική δραστηριότητα. Εκδηλώνεται κυρίως στο μέτωπο και τους κροτάφους ή στην ινιακή χώρα (το πίσω μέρος του κεφαλιού) . Κάθε επεισόδιο έχει συνήθως διάρκεια μικρότερη των 24 ωρών και πυροδοτείται κυρίως από το στρες αλλά και από άλλους παράγοντες όπως η στέρηση ύπνου και η κόπωση, η κακή στάση σώματος και το αίσθημα πείνας.
Είναι ίσως η αρρώστια της εποχής. Πλήττει από το 38% έως και το 78% του γενικού πληθυσμού και έχει μεγάλες κοινωνικο-οικονομικές συνέπειες καθόσον επηρεάζει την απόδοσή μας στην εργασία ή τις σπουδές. Το γεγονός ότι οφείλεται στους ρυθμούς του σύγχρονου τρόπου ζωής αποδεικνύεται από μια στατιστική έρευνα όπου φαίνεται ότι ο αριθμός των φοιτητών που υποφέρουν από πονοκεφάλους είναι σχεδόν διπλάσιος από αυτόν των εργαζομένων σε εργοστάσια ή χειρωνακτικές εργασίες.
Ο πονοκέφαλος της ημικρανίας (migraine) είναι μέτριας ή μεγάλης έντασης, έχει σφυγμώδη χαρακτήρα (σφυροκοπά) και επιδεινώνεται με την σωματική δραστηριότητα. Διαρκεί από 4 έως 72 ώρες. Συνοδεύεται από ναυτία, φωτοφοβία, αύρα γύρω από τα αντικείμενα, φωταψίες, θολή όραση και αποστροφή στους θορύβους. Συχνά ο πάσχων βλέπει χρωματιστά φλασάκια που αναβοσβήνουν.
Τα άτομα που πάσχουν από ημικρανίες προτιμούν να ξαπλώνουν σε ένα ήσυχο και σκοτεινό δωμάτιο μέχρι να υποχωρήσουν τα συμπτώματα.
Η ημικρανία συχνά πυροδοτείται από παράγοντες όπως το στρες, η έμμηνος ρύση και ορισμένες τροφές π.χ. πορτοκάλι, τυρί, σοκολάτα, καφεΐνη, αλκοόλ και χημικά πρόσθετα όπως η ασπαρτάμη.
Επίσης υπάρχουν οπτικά ερεθίσματα που μπορεί να προκαλέσουν ημικρανίες. Αυτά μπορεί να είναι θάμβος από αντανακλάσεις ηλιακού φωτός (νερό, παραλία, χιόνι, χρώμιο), δυνατά φώτα, φώτα που τρεμοσβήνουν ή τα στροβοσκοπικά φώτα στα νυχτερινά κέντρα διασκέδασης, λάμπες φθορισμού ελαττωματικές ή μη, τηλεόραση, κινηματογράφος, χαλιά με γεωμετρικά σχέδια, ριγέ ρούχα ή ακόμα και οι κυλιόμενες σκάλες.
Συχνά υπάρχει οικογενειακό ιστορικό.
Η αθροιστική κεφαλαλγία είναι πολύ σπανιότερη από την ημικρανία και την κεφαλαλγία τάσης προσβάλλοντας περίπου το 0,2% του πληθυσμού. Πρόκειται για εξαιρετικά επώδυνο πονοκέφαλο. Ο πόνος εντοπίζεται πάντα στην μία πλευρά του κεφαλιού (κατά βάση στην ίδια, σπάνια αλλάζει πλευρά), συνήθως πίσω από το μάτι και τον κρόταφο, αλλά μπορεί να επεκτείνεται στο μέτωπο, το μάγουλο ή τον αυχένα.Συνοδεύεται από κοκκίνισμα του ματιού, δακρύρροια, πρήξιμο ή και πτώση και μύση της κόρης.
Χαρακτηριστικό της αθροιστικής κεφαλαλγίας είναι η τάση της να εμφανίζεται κατά χρονικές περιόδους διάρκειας εβδομάδων ή μηνών και μετά να υποχωρεί για μήνες ή και χρόνια. Μπορεί να διαρκέσει από 15 λεπτά έως 3 ώρες και πολλές φορές κατά τη διάρκεια της ημέρας.Σε αντίθεση με ότι συμβαίνει στην ημικρανία ή σε άλλους πονοκεφάλους που οι ασθενείς αναζητούν την κατάκλιση, ο ασθενής με αθροιστική κεφαλαλγία την ώρα της κρίσης πιθανότερα θα πηγαινοέρχεται νευρικά, μην μπορώντας να μείνει ακίνητος σε ένα σημείο.
Εάν συνοδεύεται από πόνο στον αυχένα και στο μπράτσο και απώλεια όρασης ή διπλωπία, τότε είναι σύμπτωμα πολύ πιο σοβαρής αιτίας και χρήζει άμεσης αντιμετώπισης.
Τα οφθαλμολογικά αίτια που μπορούν να προκαλέσουν δευτερογενείς πονοκεφάλους είναι οι διαθλαστικές ανωμαλίες που δεν έχουν ανιχνευθεί και διορθωθεί, όπως η μυωπία ,ο αστιγματισμός και κυρίως η υπερμετρωπία σε παιδιά και εφήβους. Επίσης ο λανθάνων στραβισμός δηλαδή ο στραβισμός ο οποίος δεν είναι πάντα εμφανής και η αδυναμία προσαρμογής ή σύγκλισης δηλαδή η αδυναμία των ματιών να συνεργαστούν και να εστιάσουν στο σημείο ή στο αντικείμενο που θέλουμε να δούμε ώστε να μην βλέπουμε θολά ή διπλά.
Όλα αυτά τα προβλήματα της όρασης δεν είναι πάντα αναγνωρίσιμα, ιδιαίτερα στα παιδιά τα οποία αφενός δεν έχουν μέτρο σύγκρισης όπότε θεωρούν ότι ο τρόπος που βλέπουν είναι ο φυσιολογικός, αφετέρου λόγω της ικανότητας προσαρμογής των ματιών τους μπορούν να διορθώσουν μεγάλους βαθμούς υπερμετρωπίας ή μυωπίας και να βλέπουν καλά. Αυτό βέβαια σε βάθος χρόνου απαιτεί μεγάλη κατανάλωση ενέργειας και πίεση η οποία προκαλεί τους πονοκεφάλους.
Ο πονοκέφαλος εστιάζεται μετωπικά και γύρω από τα μάτια και συνοδεύεται από θολή όραση κατά διαστήματα ή και διπλωπία, κόπωση σε παρατεταμένη κοντινή εργασία και συχνά μειωμένη απόδοση στο σχολείο αν πρόκειται για παιδιά.
Όταν αυτές οι αιτίες αντιμετωπισθούν με τη σωστή διόρθωση οι πονοκέφαλοι εξαφανίζονται. Είναι πολύ σημαντικό να γίνεται μία εξέταση στον οφθαλμίατρο όταν υπάρχει πονοκέφαλος, ιδιαίτερα στα παιδιά.
Οφθαλμικά συμπτώματα με συνοδό πονοκέφαλο
Ιριδοκυκλίτιδα
Είναι φλεγμονή της ίριδας και του ακτινωτού σώματος. Τα συμπτώματα είναι υπεραιμία, θολή όραση, φωτοφοβία και πόνος στο μάτι με συνοδό πονοκέφαλο.
Οπτική Νευρίτιδα
Είναι φλεγμονή του οπτικού νεύρου που προσβάλλει το τμήμα του νεύρου πίσω από τον βολβό (οπισθοβολβική νευρίτιδα) ή την οπτική θηλή (θηλίτιδα). Το πιο χαρακτηριστικό σύμπτωμα είναι η αιφνίδια μείωση της όρασης. Υπάρχει πτώση οπτικής οξύτητας, διαταραχή στην αντίληψη χρωμάτων, μείωση της φωτεινότητας των αντικειμένων, διαταραχές στην περιφερική όραση και ήπιος οπισθοβολβικός πόνος που χειροτερεύει με της κινήσεις του ματιού
Ιδιοπαθής ενδοκράνια υπέρταση
Είναι μια σπάνια νόσος άγνωστης αιτιολογίας (εξ ου και ο όρος ιδιοπαθής) που εμφανίζεται κυρίως σε υπέρβαρες γυναίκες ηλικίας 30-40 ετών. Συγκεκριμένα, υπάρχει αυξημένη πίεση του εγκεφαλονωτιαίου υγρού μέσα στον εγκέφαλο και αυτό απειλεί την όραση. Σε προχωρημένο στάδιο ατροφεί το οπτικό νεύρο, με αποτέλεσμα να προκληθεί τύφλωση.
Ο πονοκέφαλος εμφανίζεται με το πρωινό ξύπνημα, χειροτερεύει με το βήχα ή το σκίψιμο και καλυτερεύει κατά τη διάρκεια της ημέρας αλλά δεν υποχωρεί με παυσίπονα.
Οίδημα οπτικού νεύρου από ενδοκρανιακή υπέρταση | Φυσιολογικό οπτικό νεύρο |
Γιγαντοκυτταρική αρτηρίτιδα
Είναι μια φλεγμονή των αρτηριών του κεφαλιού και του αυχένα που πλήττει κυρίως ανθρώπους άνω των 50 ετών και είναι τρεις φορές συχνότερη στις γυναίκες απ’ ότι στους άνδρες. Προκαλεί ισχυρό, συνήθως ξαφνικό, πονοκέφαλο που δεν υποχωρεί με παυσίπονα. Ο πόνος εντοπίζεται στη μία πλευρά του κεφαλιού ή τους κροτάφους. Χειροτερεύει σε όρθια στάση και συνοδεύεται από αδιαθεσία, παροδική ολική απώλεια όρασης και διπλωπία.
Άλλα συμπτώματα είναι η ευαισθησία της επιδερμίδας του κεφαλιού (π.χ. πόνος κατά το χτένισμα), το ορατό πρήξιμο των κροταφικών αρτηριών και ο πόνος στο σαγόνι, κυρίως κατά την ομιλία και τη μάσηση. Συχνά, πλήττεται η αρτηρία που διοχετεύει αίμα στο οπτικό νεύρο και υπάρχει κίνδυνος μόνιμης μερικής ή ολικής απώλειας της όρασης λόγω πρόσθιας ισχαιμικής οπτικής νευροπάθειας.
Όταν αυτά τα συμπτώματα εμφανισθούν σε άτομα άνω των 50 ετών με μείωση της όρασης μονόφθαλμα και πονοκέφαλο πρέπει να γίνεται άμεσα παραπομπή διότι το χρονικό περιθώριο που υπάρχει είναι εξαιρετικά μικρό. Η απώλεια της όρασης παρατηρείται λίγες ημέρες ή ακόμη και λίγες ώρες μετά την εκδήλωση των συμπτωμάτων. Η άμεση χορήγηση θεραπείας με στεροειδή μπορεί να σώσει την όραση.